Toespraak door Gerrit van Eijk, Grootmeester van de Orde van Vrijmetselaren

In 2017 werd wereldwijd gevierd dat 300 jaar geleden, in 1717, door vier Londense loges de eerste Grootloge werd opgericht. Ruim honderd jaar geleden in 1917 werd Bilthoven gesticht, thans onderdeel van de gemeente De Bilt. Twee jubilea en derhalve namen drie plaatselijke loges het initiatief een monument te schenken aan de gemeente.

Graag zal ik aanstonds het bijzondere maçonnieke monument op de rotonde bij het station symbolisch overhandigen aan burgemeester Sjoerd Potters. De vrijmetselarij maakte 300 jaar geleden een onstuimige groei door en was van grote betekenis voor de Verlichting en de daaruit voortvloeiende vooruitgang van de natuurwetenschappen, kunst en cultuur. Na eeuwen van godsdienstige conflicten en dwingelandij door machthebbers bood de vrijmetselarij een alternatief: broederschap in een verdeelde wereld, met vrijheid van denken in religie en wetenschap.

Ik ben ervan overtuigd dat de methode van de vrijmetselarij ook van grote waarde is voor de samenleving in onze tijd. De wereld lijkt verdeelder dan ooit. We hebben te maken met vraagstukken van sociale onrust, integratie van mensen met een zeer verschillende achtergrond, actuele en dreigende oorlogen, watersnood, klimaatverandering. Teveel om op te noemen. Spreken over deze onderwerpen leidt al snel tot ruzie en geschreeuw. Elkaar het licht niet in de ogen gunnen, is daarbij eerder regel dan uitzondering.

Zo niet in de Vrijmetselarij.

Want: De vrijmetselarij biedt zoekende mensen in een vertrouwde omgeving een zingevingsmethode die met behulp van rituelen en symbolen leidt tot zelfontplooiing en broederschap en daardoor tot een betere samenleving De vrijmetselaar zoekt dat wat mensen verbindt en tracht weg te nemen wat mensen scheidt. Daarbij is het zoeken naar harmonie een hoog goed.

Dat neemt niet weg dat vrijmetselaren wel degelijk ook goed met elkaar van mening kunnen en zullen verschillen. Maar dat leidt niet tot ruzie. Als ze na een stevig gesprek naar huis gaan doen ze dat zonder nare gevoelens, altijd in de rechte verhouding. In de gesprekken met andere vrijmetselaren vormt de vrijmetselaar zijn eigen gedachten, zijn eigen meningen. In de broederschap is hij in staat die te toetsen aan de mening van anderen. Vrijmetselarij zet de mens aan tot zelfstandig denken, niet alles voor zoete koek te slikken.

Dat deden ze 300 jaar geleden al. En dat doen ze vandaag de dag nog steeds. Vrijmetselaren beseffen dat individuele verantwoordelijkheid én gemeenschapszin naadloos in elkaar overgaan. De drie cirkels van het monument hebben ieder een opschrift dat is ontleend aan de maçonnieke traditie: Ken U Zelve, De Medemens tot Steun, Op u komt het aan! Het zijn plichten die de vrijmetselaar worden voorgehouden, maar ook van grote waarde zijn voor iedereen in onze moderne maatschappij.

Individuele ontplooiing en maatschappelijke betrokkenheid zijn twee kanten van dezelfde medaille. Het monument bestaat uit drie elementen die uit de grond lijken op te stijgen en vanuit verschillende richtingen zichtbaar zijn. Gemaakt van Cortenstaal, zal het materiaal een fraaie oranje-bruine uitstraling krijgen die geen onderhoud nodig heeft. Elk element is zo'n 2,5 meter in doorsnede en heeft in de kern twee symbolen uit de vrijmetselarij, de passer en de winkelhaak.

Lange relatie

Bilthoven is al honderd jaar de thuishaven voor vrijzinnigen, humanisten en vrijdenkers. Mensen die open staan voor de mening en gevoelens van anderen en op eigen wijze een betere wereld willen maken. Het eerste logegebouw ontstond al in de jaren dertig van de vorige eeuw. Gelegen aan de Julianalaan vlakbij de watertoren. Hier huisde Ken Uzelven, een loge voor zowel mannen als vrouwen. In die tijd een zeer moderne gedachte. Tegelijk ontstond rond 1933 de Maçonnieke Kring, een vereniging van mannen die in de gemeente woonden.

Met de bouw van seniorencomplex Huize Het Oosten in 1955 en de heroprichting van loge De ster in het Oosten in 1961 kreeg de vrijmetselarij een nieuwe impuls. Leden van De Kring en na de oorlog terugkerende broeders vanuit Indonesië, vonden hier een vertrouwde plaats om samen te komen. Tegenwoordig is loge De Ster in het Oosten de grootste van Nederland en zijn er zelfs drie loges in Bilthoven. Met ongeveer 250 vrijmetselaren op 22.000 inwoners heeft Bilthoven de grootste vrijmetselaarsdichtheid van Nederland.